De eerste week

Werelddovendag 2006: het had iets van een afscheid voor mij. Inhoudelijk leek het me iets minder dan vorig jaar maar op sociaal vlak was het geweldig. Zeer raar, je loopt daar rond, je (her)kent al veel meer mensen dan de vorige jaren, je voelt dat je je al beter kan uitdrukken in Vlaamse Gebarentaal, en toch vertrek je voor een jaar naar het buitenland. Het gaat me wel wat snel op dat vlak, maar het was ook wel het moment omdat ik net ben afgestudeerd. Het panelgesprek over 'studeren in het buitenland' heeft mij in dat opzicht ook wel persoonlijk geïnteresseerd. De goesting werd er weer eens extra door aangevijzeld, maar het was ook weer een confrontatie met kansen die ikzelf wel krijg en andere mensen niet. Doven die graag in het buitenland willen studeren of een cursus volgen, maar zich beperkt weten door hun diploma, hun kennis van het Engels enzovoorts. Maar in alle gevallen is het niet eenvoudig, je moet een hele bureaucratische rompslomp doorlopen, goed op tijd beginnen, raad vragen aan duizend-en-een mensen. Vooral het zoeken naar studiebeurzen is stresserend. Maar ik ben er geraakt en ik hoop oprecht dat er nog andere Vlaamse dove personen de kans zullen krijgen.

Ja, we zijn hier heelhuids aangekomen met die 113 kilo bagage; al was dat geen sinecure en hadden we constant schrik dat de valiezen kapot zouden springen. Een van hen heeft er in ieder geval toch wat schrammen aan over gehouden na een buiteling van de roltrap in Londen. Aangekomen op ons appartement bleek het te schreeuwen om een grote schoonmaak, viel de kleerkast uiteen en was er nog geen internet. Een lading poetsproducten veegde al een van de problemen van de baan maar dat internet kan nog even duren. ‘Ze zijn er mee bezig’; is iets wat je hier wel veel hoort, hebben we nu al ondervonden. Een hele hoop kleine dingen te regelen, van een dubbel te maken sleutel tot een bankrekening, het leren kennen van de wasmachine en massa’s paperassen. Het appartementje is klein en was slecht ingericht maar na ons uitgebreide Ikea-bezoek, het ineenschroeven van twee nieuwe tafeltjes en het uitbannen van twee veel te grote, lompe en onhandige salontafeltjes ziet het er al een pak beter uit. Het is hier zelfs erg gezellig en we hebben een mooi uitzicht op de palmbomen van onze buren; enkele dikke katten en de heuvels achter Clifton. Een filmpje van ons appartement komt er aan als we fatsoenlijk internet hebben (nu zit ik op de vensterbank van de slaapkamer van de buren af te tappen). Intussen leer ik Dani, mijn Duitse medestudente beter kennen en genieten we van de laatste zomerdaagjes en van het feit dat Bristol eigenlijk toch een prachtige stad is. Heuvelachtig wat prachtige uitzichten veroorzaakt, sommige buurten zijn heel karakteristiek Engels en tegelijk hangt hier een jonge sfeer. Gisteren heeft Paddy Ladd Dani en mij naar 'Deaf Pub' gestuurd. De Britse doven die daar aanwezig waren lijken op het eerste gezicht minder familiair als bv de Vlaamse, maar wel zeer vriendelijk. Dat BSL is wel helemaal anders maar vanaf volgende week gaat het zwemmen of verzuipen zijn en zal ik moeten leren zwemmen.

De laatste loodjes

Eerst denk je: dat lukt me nooit. Dan denk je: het moet! Na zoveel maanden wachten moet het gewoon. Je perst met je volle kracht en volle gewicht. Het lukt je niet alleen. Je roept je zusje. Ze helpt je en duwt met haar handen. Je hijgt je kapot en gelooft er niet meer in maar het zusje is overtuigd dat het moet kunnen en zegt: Bijna! Volhouden! En ah, eindelijk, eindelijk... eindelijk zit ie dicht.

Het omgekeerde van een bevalling dus. Ik lever een strijd met maar liefst drie valiezen, eentje ervan heb ik al dichtgekregen. Vervolgens het ding met de grootste moeite de smalle hoge trap af gekregen. Uiteindelijk bleek ie maar 22 kg te wegen en geen 40 zoals mijn moeder vermoedde. Maarja, wat wil je, als je je halve boekenkast wilt meenemen...

Simpel zal het niet worden, we gaan maar liefst zes keer moeten overstappen, van auto naar trein naar trein naar eurostar naar taxi naar bus naar taxi. Goddank dat het appartementje op het gelijkvloers ligt :-).

Maar eerst nog Werelddovendag. Dit jaar is het in Diepenbeek, heerlijk om eens niet naar de andere kant van het land te moeten sporen. Dus... hint hint aan de mede-Limburgers. In de avond is er ook nog een fuif, dus voor zij die eens willen proeven van een dovenfuif: dit is uw kans.

De kerstster en het theeveld

Even iets wat niets met Bristol te maken heeft, maar meer met de ervaring van doof zijn. In Ghana las ik een prachtig boek: 'De zwarte met het witte hart' van Arthur Japin. Het is een historische roman die gaat over twee Ghanese prinsjes die neefjes zijn van elkaar en naar Nederland worden gestuurd om er op te groeien en naar school te gaan. De ene wil zoveel mogelijk op Nederlanders lijken en de Nederlandse cultuur en taal cultiveren, de andere wil zijn Afrikaanse afkomst benadrukken. Geen van beiden vindt gemoedsrust. Wat nu volgt is een stukje (P 237-238) dat mij sterk deed denken aan de ervaring van doof zijn en die ik er meteen heb overgeschreven in mijn schriftje:

‘Het onderscheid bestaat nu eenmaal. Zowel afwijzing als omarming benadrukken het verschil. Beiden houden je op je qui-vive. Gevaarlijk wordt het pas, wanneer iemand je anders-zijn negeert. Hij spreekt er niet over, maar doet zijn best je te behandelen als gelijke. Hij doet alle moeite om je op je gemak te stellen. Je eigen schaamte ontdek je eerst in de ogen van een ander.
Wat kunnen we doen, wij die niet kleuren bij de massa?
[...]
1. Profileren. Dat, waarin wij van onze omgeving verschillen, cultiveren. Doorgronden waarin wij wezenlijk anders zijn, beter of slechter, maar hechten aan onze excentriciteit. Haar koesteren als een schat die ons unieke eigendom is. Dat leek mij een weg van eindeloze eenzaamheid. Elke stap zou opnieuw moeten worden veroverd op het lot. [...] Maar daarvoor is een rotsvast geloof in jezelf nodig. Hoe ik ook rondtastte, ik vond het niet. En een gevecht dat nooit zou eindigen schrok mij af.'

Doven die zich profileren. Het eerste waar je dan misschien aan denkt is aan gebarentalen, het gebruik hiervan, het streven voor rechten ivm het gebruik ervan, aan Dovenculturen en de trotsheid hierop.
Iets waar mensen soms wel aan voorbij gaan, is dat doven die alleen gebruik maken van gesproken taal, ook mensen kunnen zijn die zich profileren. Dit door duidelijk uit te komen voor hun verschil - en hoe ermee om te gaan. Jammer genoeg komt dit niet zo vaak voor als zou moeten.

'2. Egaliseren. De verschillen inventariseren en wegmoffelen waar mogelijk. Dat betekent dat je je persoonlijkheid onophoudelijk moet bijvijlen, vermommen, omvormen en die van de anderen overnemen. Het goede in je opmerken en imiteren. Accentueer alleen het weinige dat je met anderen gemeen hebt en hou al de rest zo goed mogelijk verborgen. [...]'

Veel doven verstoppen hun doofheid, zeker zij die goed spreken/liplezen slagen erin om het onzichtbaar en onmerkbaar te maken. Of denken dat (!).

'Het een lijkt moedig, het ander laf. Dat is een vooroordeel, een makkelijke mening van wie nooit alleen hebben gestaan. Vechten tegen jezelf is bepaald niet makkelijker dan vechten tegen de rest. Alleen minder opvallend.'

Iets om over na te denken.

'Maar hoe dan ook, nooit gaat de kerstster op in het theeveld.’

Een knalrode bloem in een groen veld... Dit verwijst naar een beschouwing in het begin van het boek. Toegepast op mijn vergelijking: een dove persoon blijft 'opvallen' in de horende meerderheidsmaatschappij, of ie nu wil of niet.

Update :

Er bestond een misverstand over wat ik onder profileren versta. Met profileren van doven die ‘oraal’ door het leven gaan bedoel ik niet : zich afzetten tegen de Dovengemeenschap. Profileren is niet noodzakelijk gelijk aan zich (negatief) afzetten tegen iets, of een ‘extreem’ opzoeken. Ik zie het breder. Profileren heeft voor mij en in deze context een neutraal tot positieve inhoud.
“Orale doven” kunnen ook duidelijk voor hun andersheid uitkomen. Ik bedoel dus met profileren: voor jezelf uitkomen, voor je ervaringen, voor je gevoelens, voor wat je meemaakt. Open zijn over je verleden. Profileren is je tegenover de ander stellen en uitkomen voor je anders zijn. In de dikke Van Dale:

pro•fi•le•ren2 (wk.ww., zich ~)
1 de aandacht vestigen op zichzelf of op een bepaald aspect van zichzelf

En ik blijf erbij dat dat ook kan als “orale dove”. Men kan de aandacht vestigen op zijn doofheid, ook als men geen VGT gebruikt. "Kijk, ik ben doof, ik ben anders dan jij, want ik hoor niets. Hoorapparaatjes helpen maar een klein beetje. Het kan lijken dat er weinig verschil is omdat ik goed praat en omdat ik je vaak of meestal begrijp, maar dat wil niet zeggen dat ik niet doof ben.” Tegemoet komen aan mensen met vragen, uit jezelf informatie geven, getuigen over je ervaringen, uitleggen hoe het komt dat je geen VGT kent, uitleggen hoe je door het leven gaat als dove persoon en waarom juist op die manier. Hoe het voelt, welke barrieres je tegenkomt en welke deuren er opengaan. Je kan je als ‘oraal dove’ profileren, zonder je daarom noodzakelijk af te zetten tegen de Vlaamse Dovengemeenschap en VGT of de orale manier van leven te verdedigen tegenover het gebruik van een gebarentaal of het bilinguaal onderwijs.

Met 'dit (profileren) komt niet zo vaak voor als zou moeten' bedoel ik dan dat veel orale dove personen dit niet durven, zo duidelijk zijn. Velen willen het wegstoppen en er niet voor uitkomen. Hun doofheid of slechthorendheid verstoppen, zich zo horend mogelijk gedragen. Pas dàn kom je ècht aan ‘egaliseren’.

Neen, ik maak geen reclame voor de volledig orale manier van door het leven gaan. Helemaal niet. Ik hou gewoon van nuanceren. Mijn hele punt is eigenlijk gewoon dat het gedrag van ‘orale doven’ niet noodzalijk altijd gelijk staat aan “egaliseren”. Dan denkt men weer in polariteiten. Zo eenvormig is het volgens mij allemaal niet. Of je je profileert ligt naar mijn gevoel in de eerste plaats aan je omgang met andere personen en hoe je je positioneert in de maatschappij. Dat kan door middel van het gebruik van een andere taal, VGT, maar dat is niet altijd zo. Wederzijds respect en tegemoetkoming is belangrijk! En het is dit wat te vaak ontbreekt, van beide kanten.

Zich profileren kan gewoon een ‘vaststelling’ zijn, een op een rijtje zetten van feiten, gevoelens en gedachten, tegenover de ‘Ander’ die de horende persoon is. Doof versus horend, waar doof niet noodzakelijk aan ‘Doof’ staat.

En nog een opmerking: mijn blog dient ook om te discussieren dus wie het niet eens is met mijn schrijfsel nodig ik uit om een comment te plaatsen ;-)