Ethiek hersengymnastiek

Het is dus ongeveer zo gelopen, niet helemaal zo, maar wel zo ongeveer, ja.

Ik heb daar dus vooral zitten wachten. In Accra. Wachten om naar het dorp Adamorobe te gaan. Het was niet meteen gepast om daar al een week te verblijven dus heb ik drie bezoekjes gebracht. Het eerste bezoek voelde ik mij nogal wat ongemakkelijk. Het was duidelijk een kwestie van voorbij de ‘gatekeepers’ (=’poortwachters’) geraken: als je antropologisch onderzoek wilt doen in een dorp zijn er altijd een paar mensen in dat dorp bij wie je je moet gaan verantwoorden. De meeste mensen waren aan het werk op het veld en het was niet eens duidelijk wie het verantwoordelijke dorpshoofd was (stel u voor): de chief die eigenlijk in Aburi (een stadje) woont, de onder-chief die in het dorp woont, of een regerings-official... (het was de laatste)

Francis, een dove man uit Accra die goed gekend is in het dorp, introduceerde mij, en zijn zus ging mee als tolk Ghanese gebarentaal-Twi. Enfin om een lang verhaal kort te maken, er werd geen probleem gemaakt van mijn onderzoek. Alleen vond de horende leidster van de dove groep ‘dat ik dat toch niet alleen kon als dove persoon zonder tolk?’ Ik verzekerde haar dat ik snel genoeg de plaatselijke gebarentaal zal oppikken.

De tweede keer leek die vrouw (genaamd Agnes) al heel wat milder. We kwamen aan in het gebouwtje dat op dat moment fungeerde als kerk. Een dove priester uit Accra gaf er een mis, speciaal voor de dove groep. Ongeveer twintig van de 35 dove bewoners zaten er. Zoveel doven bijeen, in zo een klein dorpje. Het doel was om uit te leggen wat ik wilde onderzoeken en waarom, aan de dove groep en hun toestemming te vragen. Ik legde dit uit in een mix van internationale gestures en Ghanese gebaren (=GSL) die ik twee jaar geleden geleerd had en intussen opgefrist had. Eenvoudig, niet te snel, niet te ingewikkeld, dat lukte nog wel. Francis vertaalde dan van mijn mix naar een mix van Ghanees en Adamorobe sign. En Agnes vertaalde dan nog eens spontaan naar Adamorobe sign. Het was eigenlijk ook een soort 'cultureel vertalen' omdat zowel Francis als Agnes veel voorbeelden toevoegden uit hun eigen leefwereld. Een dove vriendin van me uit Accra was meegekomen om te filmen, ik had haar een snelcursus gegeven en het is nogal schokkerig, schots en scheef, maar zichtbaar genoeg. Afrika… ☺

De helft van dit proces was eigenlijk niet erg duidelijk gepland. Veel gebeurde spontaan en eigenlijk moet je gewoon geduld hebben en vertrouwen dat het wel in orde komt. Maar mijn geduld werd wel een beetje op de proef gesteld voor het derde deel. Ik moest nog officiële toestemming filmen van de regerings-official; het dorpshoofd - die niet aanwezig was. De man zou een dag later terugkomen en iets laten weten. Een dag werd een week en ik laste mijn bezoekje naar Noord-Ghana dan maar af (naar Gbeogo waar ik in 2006 vrijwilligerswerk gedaan heb). Wat je dan doet in zo’n week.. tja. Veldnotities schrijven en veel reflecteren. Ghanese gebarentaal leren. Naar de dovenassociatie gaan. Naar de markt gaan en je laten afzetten. Je plakkerig voelen, internet zoeken en merken dat het niet werkt. Twee simkaartjes kopen en je afvragen waarom het bijna nooit werkt. Twee keer per dag vis eten, nageroepen worden op straat, wachten, babbelen met Lydia (mijn gastvrouw), wachten, geduld hebben, wachten, veel water drinken, met Francis een plan B afspreken. Enz enz.

Uiteindelijk, een dag voor ik vertrok, die persoon nog ontmoet. Met de tolk die van (mijn langzame) GSL naar Twi vertaalde, mijn onderzoek uitgelegd. Er ontstond nog een discussie over ‘teruggeven’. Enkele doven klaagden dat er verschillende horende blanke onderzoekers naar Adamorobe kwamen voor bijvoorbeeld genetisch onderzoek en ze zich uitgebuit voelden, "maar jij bent anders, je bent hetzelfde als wij, we kunnen plezier maken, babbelen, uitwisselen, maar horenden buiten! Ik weiger om nog mee te doen met hen, maar jij krijgt een kans". Ik was tegelijk wél en niet verbaasd. Dat je in zo’n dorp in Afrika toch direct overeen kan komen gewoon omdat je alletwee doof bent... :-)